مفهوم انتظار :
« انتظار» يعني « چشم داشتن» و چشم به راه بودن ، چشم داشت يك تحول، چشم داشت يك رويداد خوب ،‌چشم داشت يك گشايش و … ، يا چشم به راه يك آينده ی مطلوب ، چشم به راه يك عزيز سفر كرده ، چشم به راه يك دستگير ، چشم به راه يك منجي و … به اين معنا انتظار مفهومي است كه با نهاد همه انسان ها عجين شده است ، مي توان گفت كه همه انسانها به نوعي منتظرند .
به بيان ديگر انتظار يا اميد به آينده همزاد انسان است و اگر اميد به آينده را از او بگيرد سرنوشتي جز سكون ، ركود ، مرگ و تباهي نخواهد داشت از همين روست كه در كلام نوراني پيامبر گرامي اسلام (ص) آمده است :
« الأمَلُ رَحْمَهٌ لِأمَّت‍ِي وَ لَوْلا اْلأصٌلُ مَا أرْضَعَتْ وَالِدَهٌ وَلَدَهَا وَ لَا غَرَسَ غارسٌ شجراً »
«اميد براي امت من رحمت است و اگر اميد نبود هيچ مادري فرزندش را شير نمي داد و هيچ باغباني درخت نمي كاشت.»
و همچنين حكايت شده است كه :
روزي حضرت عيسي (ع) نشسته بود و پيرمردي با بيلي زميني را شيار مي كرد . عيسي (ع) فرمودند: بار خدايا اميد «آرزو»‌ را از او بگير. آن مرد در دَمْ بيل را به كناري انداخت و دراز كشيد ، ساعتي گذشت و عيسي (ع) گفت: بار خدايا اميد را به او بازگردان ، بي درنگ آن پير برخواست و شروع به كار كرد.
لحظه لحظه زندگي انسان با اميد همراه است و او هر دوره از عمر خود را به اميد رسيدن به دوره بعدي پشت سر مي گذارد . كودكي كه تازه پا به دبستان گذاشته به اميد رفتن به كلاس بالاتر و پشت سر گذاشتن دوران آموزش ابتدايي درس مي خواند و تلاش مي كند ، همين كودك دوران راهنمايي را با اميد رسيدن به دوران دبيرستان سپري مي كند و دوران دبيرستان را به اميد روزي كه به دانشگاه راه يابد پشت سر مي گذارد . وقتي همين كودك ديروز و جوان امروز وارد انشگاه مي شود اميدهاي تازه به او توان مي دهد و به زندگي او معنا مي بخشد ، اميد رسيدن به جايگاه مطلوب اجتماعي ، تشكيل خانواده ، داشتن فرزند و … ، پس از تشكيل خانواده و به دنيا آمدن فرزندان همه اميدها و آرزوهاي انسان متوجه پيشرفت و ارتقاي فرزندانش مي شود و به اين ترتيب حكايت پايان ناپذير اميد به آينده و انتظار تحقق فردايي بهتر ، خود ريشه در يك ويژگي فطري دارد و آن كمال جويي انسان است. انسان همواره طالب رسيدن به مراتب بالاتر و دست يافتن به قله هاي پيشرفت و ترقي است و اين در همه انسان ها با تفاوت هاي در سطح كمال مورد نظر و تلاش و جديتي كه براي رسيدن به كمال مطلوب صورت مي گيرد وجود دارد.
در هر حال انتظار و چشم به راه آينده بودن شعله اي است در وجود انسان كه هرچه فروزان تر و پر فروغ تر باشد تحرك و پويايي او نيز بيشتر خواهد بود و برعكس هرچه اين شعله به سدري و خاموشي بگرايد ، تلاش و فعاليت انسان نيز كاستي مي پذيرد تا آنجا كه او تبديل به موجودي سرد ، بي روح ، بي نشاط ، گوشه گير و بي تحرك مي شود و اين همان حالتي است كه در روانشناسي به« افسردگي »‌ تعبير مي كنند . حالتي كه شدت ضعف و زمينه هاي بوجود آمدن آنها در افراد مختلف متفاوت است اما عامل آن در هر حال چيزي جز خشكيدن نهال اميد در وجود انسان نيست .
با توجه به اهميت و نقش اساسي اميد به آينده و انتظار فرج در زندگي انسان ها مكتب اسلام تلاش نموده است با تقويت اين روحيه ،‌ تلاش و سرزندگي جوامع اسلامي و مسلمانان را به نهايت درجه خود رسانده و آنها را در هر زمان پويا و پايدار نگهدارد . به نظر مي رسد اميد به آينده و انتظار فرج به دو معنا در آموزه هاي دين مبين اسلام بكار رفته است :
1 – انتظار به معناي عام : در اين معنا مكتب اسلام تلاش كرده است كه از يك سو با فضيلت بخشيدن به انتظار گشايش و اميد به آينده و از سوي ديگر نكوهش يأس و نااميدي ، دلسردي و دل مردگي ، روحيه تلاش و تكاپوي سازنده را در افراد جامعه اسلامي زنده نگهدارد و از ايجاد حالت يأس و نا اميدي در زندگي شخصي مسلمانان جلوگيري كند.
اهتمام اسلام به اين معناي عام از انتظار و اميد به آينده تا بدان حد بوده كه از يك سو اميد به فردا، رسيدن گشايش از سوي خداوند در زمره بهترين اعمال بر شمرده شده و از سوي ديگر يأس و نا اميدي از رحمت خداوند از جمله گناهان كبيره به شمار آمده است. – قرآن كريم نا اميدي از رحمت خدا را از ويژگي هاي كافران بر شمرده و از زبان حضرت يعقوب (عليه السلام)‌- چنين نقل مي كند:
«‌ يا بَنِيَّ اذْهَبُوا فَتَحَسَّسُوا مِنْ يُوسُفَ وَ أَخيهِ وَ لا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لا يَيْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْكافِرُونَ »
«اى پسران من، برويد و يوسف و برادرش را بجوييد و از رحمت خدا مأيوس مشويد، زيرا تنها كافران از رحمت خدا مأيوس مى‏شوند.»
شايد بتوان گفت بسياري از رواياتي كه در آنها به فضيلت « انتظار فرج»‌به طور كلي و بدون ذكر متعلق فرج اشاره شده به اصل تقويت روحيه اميد به آينده و مقابله با حالت نااميدي و بد بيني نسبت به آينده نظر داشته اند كه از آن جمله مي توان به اين روايت اشاره كرد:
1-1- از سوي رسول اكرم (ص)‌ نقل شده است كه :
هر كسي نسبت به رزق كمي كه خداوند به او داده خشنود باشد خداوند نيز به عمل كمي كه او انجام مي دهد خشنود مي گردد و انتظار گشايش عبادت است .
2-1- همچنين از آن حضرت روايت شده است كه :
« أفْضَلُ العِبَادَةِ إنْتِظَارُ الفَرَجِ»‌
برترين عبادتها انتظار فرج است .
3-1- همچنين باز مي فرمايند :
« أفْضَلُ جَهَادِأمَّتي إِنْتِظَارُ اْلفَرَج »
برترين جهاد امت من انتظار فرج است .

4-1- امام علي (ع)‌در بخشي از روايت مفصلي كه در آن به چهار صد مورد از اموري كه براي صلاح دين و دنياي مؤمن شايسته است ، اشاره مي كنند ، پس از توصيه به طلب رزق در بين طلوع فجر و طلوع شمس مي فرمايند :
«‌منتظر فرج باشيد و از رحمت خداوند نااميد نشويد ، به درستي كه خوشايندترين اعمال نزد خدواند صاحب عزت و جلال انتظار فرج است .»‌
5-1- آن حضرت در بخش ديگري از روايت ياد شده پس از اشاره به اين مطلب كه ناشكيبايي در هنگام بروز ناگواري ها موجب از بين رفتن اجر انسان مي شود فرمودند:
«‌برترين كارهاي انسان ، انتظار گشايش از سوي خداست .»
2 – انتظار معناي خاص : در اين معنا انتظار گشايش و اميد به آينده از حالت امري محدود سطحي و فردي خارج شده و تبديل به امري گسترده ، عميق واجتماعي مي گردد در توضيح اين مطلب بايد گفت : تعاليم اديان الهي و به ويژه دين مبين اسلام ، دقيقاً بر گرايش هاي دروني انسان ها تكیه دارد و اهداف و برنامه هاي آنها بر اساس همين گرايشهاي دورني و ويژگيهاي فطري سامان يافته است و در اين ميان نقش دين تنها جهت دهي توسعه و تعميق اين گرايشهاست .
در موضوع مورد بحث نيز دين مبين اسلام با توجه به اينكه اميد به آينده و انتظار يك گرايش فطري و جوهره زندگي انسانهاست تلاش نموده كه اين گرايش را از يك سو توسعه و از ديگر سو تعميق بخشد .
به اين بيان كه دين اسلام به همه انسانها مي گويد:
اولاً شما فقط متظر بهبود وضع زندگي خود و اطرافيان نباشد و تنها سعادت نزديكان خود را طلب نكنيد بلكه اين انتظار را نسبت به همه افراد جامعه گسترش دهيد و چشم انتظار روزي باشند كه رفاه ، سعادت ، عدالت و معنويت نه تنها در شهر و ديار شما بلكه در همه جهان گسترده شود .
ثانياً انتظار شما نبايد تنها متوجه امور ظاهري سطحي و محدو زندگي گردد . شما بايد انتظارتان را تعميق بخشيد و چشم به راه آينده باشيد كه حقيقت مطلق ، عدالت مطلق و معنويت مطلق در جهان حاكم شود. در اين معنا انتظار تنها به ظهور مردي تعلق مي گيرد كه اگر بيايد نهايت خوبي ها را براي همه انسانها در سراسر جهان فراهم خواهد شد اين انتظار به همان اندازه فضيلت و برتري دارد كه تحقق متعلق آن است .

کلید واژه : انتظار ، امید ، گشایش ، حرکت