اهمیت کار و تلاش
نگارنده:فاطمه جهان تیغ
1- مذمت شدید از بیکاری و انداختن بار خویش به دوش دیگران
2- مقدس بودن کار و تلاش
3-کار و تلاش تا پایان عمر
4- تأکید بر طلب حلال
5- بعضی از آثار درآمد حلال
6- تأکید بر اجتناب از حرام
7- بعضی از آثار شوم درآمد حرام
1-2)مذمت شدید از بیکاری و انداختن بار خویش به دوش دیگران
«رَوَی ابنُ عَباس قالَ: کانَ رَسولُ الله (ص)إذا نَظَرَ إلیَ الّرَجُلِ فَاَعجَبَهُ.قَالَ:هَل لَهُ مِن حِرفَةٍ ؟ فَاِن قالُوا لا قالَ : سَقََطَ مِنٌ عَینی قیلَ : وَکَیفَ ذَلِکَ یا رسول الله؟ قالَ: لِآِنَّ المُؤمِنُ اِذا یَکُن لَهُ حِرفَة ٌیَعیشُ بِدینِهِ ».
« ابن عباس نقل می کند که رسم پیامبر (ص) این بود که وقتی با مردی برخورد می کرد که نیرو و قوتش مایه ی شگفتی آن حضرت می شد سؤال می فرمود: آیا حرفه و شغلی دارد؟ اگر جواب منفی بود می فرمود: از چشم من افتاد . زمانی که از علتش سؤال می شد می فرمود: علتش آن است که مؤمن اگر شغل و کار نداشته باشد دین فروشی خواهد کرد».
پیامبر اکرم (ص) فرمود ند: « مَلعُونٌ مَلعُونٌ مَن ضَیّعَ مَن یَعُولُ» . « ملعون است ، ملعون است کسی که به وظیفه اش نسبت به زن و فرزندش رفتار ننماید » . [1]
«رَسول الله (ص) وَقالَ هذه یَدٌ لا تَمَسُّهَا النّارُ»
« انس بن مالک گفت : موقعی که رسول الله (ص) از جنگ تبوک مراجعت می کرد سعد انصاری به استقبال آمد حضرت با او مصافحه کرد و دست سعد را زبر و خشن دید فرمود : چه صدمه و آسیبی به دستت رسیده است؟ عرض کرد یا رسول الله من با طناب و بیل کار می کنم و در آمدم را خرج معاش خانواده ام می نمایم . رسول اکرم (ص) دست او را بوسید و فرمود: این دستی است که آتش با آن تماس پیدا نمی کند».
پیامبر اکرم (ص) فرمودند: « آِنَّ فی الجَنَّة دَرَجَةً لا یَبلُغها اِلّا امامٌ عادلٌ اَوُ ذو رَحِمٍ وشصولٍ اَو ذُو عِیالٍ صَبورٍ ». « به راستی در بهشت درجه ای است که به آن دسترسی پیدا نمی کند مگر رهبر عادل یا کسی که اهل صله رحم بوده است یا کسی که عائله مند بوده و بر مشکلات آنان صبر و تحمل نموده است ».[2]
2-2) کار و تلاش تا پایان عمر
اسلام از همه مسلمانان می خواهد که تا پایان عمر در هر شرایطی کار کنند. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: « مَلعونٌ اُلقَی لَکَّهُ عَلی النّاس ». « ملعون از رحمت خدا دور است کسی که بار زندگی اش را به دوش دیگران بیندازد».
3-2)مقدس بودن کار و تلاش در اسلام
مسأله : شکی نیست که کسب کردن و تحمیل گذران زندگی با زحمت و رنج نزد خدای متعال محبوب است و به تحقیق از پیامبر (ص) و امامان معصوم (ع) ترغیب و تحریص بر آن به طور عموم و بر بعضی کارها به خصوص روایات زیادی وارد شده است .
مسأله : کسی که مال ندارد و مخارجی بر او واجب نیست مثل خرجی زن و بچه باید کسب کند و برای کارهای مستحب مانند وسعت دادن به عیالات و دستگیری از فقرا کسب کردن مستحب است . پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: « الکَادُّ عَلَی عَلَیه ِ کا مُجاهِدِ فی سَبیل الله ِ ». « کسی که برای تأمین معاش زن و فرزندانش تلاش کند همچون مجاهدی است که در راه خدا وند می رزمد ».[3]
« رَوَی اَنَسُ بنُ مالکٍ اَنَّ رشسول الله (ص) لَمّا اَقبَلَ مِن غَزوَةِ تَبُوکُ استَقبَلَهُ سَعدُ الَانصاریُّ مُصافَحهُ النَبِّیُ (ص) ثُمَّ قالَ لَهُ : ما هَذا الّذی اَکتَبُ یَدیکَ ؟ قالَ : یا رشول الله اَضرِبُ بالَمِّر وَ المساحاةَ فَاُنفِقِهُ علی عیالی فَقََّبل یَدَهُ ».
یکی از اصحاب امام صادق (ع) به نام معلّی می گوید « رَآنی اَبُو عَبدِ الله وَقَد تَاَخَّرتُ عَنِ السُّوقِ فَقالَ اُعدُ اِلَی عِزِّکَ». « حضرت امام صادق (ع) مرا مشاهده کردندکه دیر به سر کارم که بازار بود می رفتم حضرت فرمودند : زود به دنبال چیزی که موجب عزت تو است برو ». [4]
« عَن فُضیلِ الاَعوَرِقالَ شَهِدتُ مَعاذَ بنَ کَثیرٍ قالَ لِاَبی عَبدِالله (ع) اِنّی قَد اَیسَرتُ فَاَدَعُ التَّجارةَ؟ فَقالَ: اَِنّکَ اِن فَعَلتَ قَلَّ عَقلُکَ اَو نَحوَه». « فضیل می گوید من حاضر بودم که معاذ به امام صادق (ع) عرض کرد من وضع مالیم خوب است آیا مجازم که کار را رها کنم ؟حضرت فرمودند: اگر چنین کنی به عقلت یا مانند آن نقص وارد خواهد شد».
پیامبر اکرم (ص) فرمودند : ثَلُثَ تَخرُقُ الحُجُبَ و تَنتَهی اَلیَ ما بَینَ یَدَی الله : صَرِیرُُ اَقلامُ العُلَماءِ وَ وطیُ اَقدامِ المُجاهدینَ و صَوتُ مَغَازِلِ المُحصَناتِ» . « سه چیز است که حجاب ها را پاره می کند و به پیشگاه عظمت خدا می رسد : صدای گردش قلم های دانشمندان به هنگام نوشتنو صدای قدم های مجاهدان در میدان جهاد و صدای چرخ نخ ریسی زنان پاکدامن [ یعنی جامعه ای در حال پیشرفت است که همیشه علماء و دانشمندانش در حال نوشتن و رشد دادن علم باشند و رزمندگان آن همیشه در حال تمرین و یا پیشروی باشند و حتی زنان داخل منزل هم کار کنند]».[5]
4-2)تأکید بر طلب حلال
پیامبر اکرم (ص) فرمودند: « طَلَبُ الحَلَالِ فَریضَةٌ عَلَی کُلَّ مُسلِمٍ وَ مُسلِمَةٌ». «تلاش و سعی برای بدست آوردن در آمد حلال بر هر مرد و زن مسلمان واجب است ».
پیامبر اکرم (ص) فرمودند: « الشاخِصُ فی طَلَبِ الرِّزقِ الحَلالِ کَالمُجاهِدِ فی سَبیلِ الله». « کسی که به خاطر خدا وند در جست و جوی روزی حلال از مکانی به مکان دیگر مسافرت کند مانند رزمنده ای است که در راه خدا وند می جنگد».
حضرت امام صادق (ع) فرمودند: « اَنَّ وَلِّیَ علیٍّ (ع) لا یَأکُلُ اِلّا الحَلالُ لِاَنَّ صاحِبَهُ کانَ کَذلِکَ». « به تحقیق دوستداران علی (ع) جز حلال نمی خورند زیرا رهبرشان علی بن ابی طالب (ع) چنین زندگی کرده است». [6]
5-2)بعضی از آثار در آمد حلال
1-5-2) درآمد حلال زمینه انجام کار خوب را برای انسان فراهم می کند.
«یا ایُّها الرَسُّلُ کُلُوا مِن الطَیِّباتِ واعملُوا صالحاً».
« ای پیامبر از کارهای غذاهای پاکیزه بخورید و عمل صالح انجام دهید ».
با توجه به اینکه نوع تغذیه در روحیات انسان مسلماً مؤثر است و غذاهای مختلف آثار متفاوتی دارد از ارتباط این دو جمله روشن می شود از غذاهای پاکیزه بخورید و عمل صالح انجام دهید» . [7]
در روایات اسلامی نیز می خوانیم خوردن غذای حرام جلو استجابت دعا را می گیرد حدیث معروفی که از پیامبر (ص) نقل شده شاهد این مدعی است: « مردی خدمتش عرض کرد دوست دارم دعایم مستجاب شود ، فرمود: « طَهِّر مَا کَلتَکَ وَ لا تَدخُل بَطنَکَ الحَرام». غذای خود را پاک کن و از هر گونه غذای حرام بپرهیز ».
« عَن دَاوودَ (ع) قالَ لِبَنی اِسرائیلَ : لاتَدخلُوُا اَجوافَکُم اِلّا طَیِّباً و لا یَخرُجُ مِن اَفواهِکُم اِلّا طَیِّبٌ». « حضرت داوود (ع) به بنی اسرائیل فرمود : « سعی کنید جز از پاک و پاکیزه نخورید و از دهانتان جز از سخنان طیب خارج نشود».
2-5-2)بهره گیری ازدرآمد حلال سبب نورانی شدن دل وجان می گردد.
پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: « مَن اَکَل الحَلالِ اَربَعینَ یَوماً نوَّرَ الله قَلبَهُ». « هر کس سعی کند چهل روز از غذای حلال استفاده کند خداون متعال قلبش را نورانی می کند».
حضرت علی (ع) می فرمایند : « ضِیاءُ القَلبِ مِن اَکلِ الحَلالِ ». « نورانی شدن دل یک عاملش بهره گیری از غذای حلال است». [8]
3-5-2)بهره گیری از حلال سبب می شودکه انسان توان کارهای مهم را پیداكند.
حضرت امام صادق (ع) فرمودند : « اِنَّ قُرَیشاً فی الجاهِلیةِ هَدَمُوا البَیتَ فَلّما اَرادُوا بَناءَ هُ حیلَ بَینَهُم وَ بَینَهُ وَ اُلقِیَ فی رُوعِهِمُ الرُّعبُ حتّی قالَ قائِلٌ مِنهُم لَیا تِی کُلُّ رَجُلٍ مِنکُم بِاطیَبَ مَالِهُ وَ لا تَأتوا بِمالٍ اکتَسبتُموهُ مِن قَطیعَةٍ رَحِمٍ اَو حَرامٍ فَفَعَلوا فَفّلِیِ بَینَهُم وَ بَینَ بِنائِهِ فَبَنَوُهُ ». [9]
« به راستی در زمان جاهلیت طایفه قریش برای باز سازی ، خانه کعبه را خراب نمودند ولی وقتی خواستند آن را بسازند حالتی پیدا کردند که از انجام آن احساس ناتوانی می کردندبعضی از آن ها پیشنهاد کردند که برای ساختن خانه کعبه باید هر کس از پاکیزه ترین مالش انتخاب کرده و بیاورد و از اموالی که با رسیدگی نکردن به ارحام و بستگان و یا از حرام به دست آمده است اجتناب شود پس این کار را کردندو به ساختن کعبه موفق شدند».
4-5-2)بهره گیری از درآمد حلال سبب هدایت و توفیق دیگران می شود.
ابن عباس نقل کرده است که علی (ع) سیصد دینار در سه شب متوالی در راه خداوند انفاق کرد در شب اول در تاریکی شب صد دینار به زنی داد که بعد معلوم شد آن زن اهل فساد بوده است و دشمنان حضرت همین مسأله را وسیله کوبیدن حضرت قرارداده و شایع کردند که علی (ع) انفاقش به زن فا سد رسیده است . در شب دوم در تاریکی شب صد دینار به کسی داد که بعد[10] معلوم شد آن شخص سارق و دزد بوده است و شایع کردند که آن حضرت به سارقی انفاق کردهاست و در شب سوم در تاریکی شب صد دینار انفاق کرد که بعد معلوم شد به دست ثروتمندی رسیده است که شایع کردند که علی (ع) به ثروتمندان انفاق می کند آن شایعات به پیامبر اکرم (ص) منتقل شده حضرت فرمودند : ای علی! این جبرئیل است که می گوید : خداوند انفاق های تو را پذیرفته است زیرا در شب اول به دست زنی فاسد رسید و همان مال اسباب توبه او را فراهم ساخت و آن ها را سرمایه قرار داده و از گناه و آلودگی دست برداشته و دنبال ازدواج و تشکیل زندگی است و در شب دوم انفاقت به شخص سارق و دزد اسباب توبه را فراهم ساخت و آن مال را سرمایه قرار داده و سرمایه کسب و کار خویش قرار داده است و در شب سوم که انفاقت به دست ثروتمندی که اهل انفاق وپرداخت وجوهات شرعیه نبود قرار گرفت و همین امر سبب توبه او شد که به خود آمده و به خودش خطاب کرد که این علی بن ابی طالب است که با چه زحمتی پول در می آورد و چگونه به راحتی در راه خدا انفاق می کند و اما تو ای نفس !گرفتار بخل شده ای و زکات مالش را پرداخت نمود.[11]
6-2)بعضی از آثارشوم در آمدهای حرام
1-6-2)موجب انفاق در کارهای حرام و یا بیهوده می گردد.
« دَخَلَ عَلَیهِ قَومٌ مِن اَهلِ خُراسَانَ فَقالَ اِبتِداءً مِن غَیرِمَسألَةٍ مَن جَمَعَ مالاً مِن مَهَاوِشَ اَذهَبَهُ الله فی نَهابِرَ فَقالوا جُعِلنا فِداکَ لا نَفعَهُم هذا الکَلامَ فَقالَ (ع) از باد آید بدم شود».
« عده ای از اهالی خراسان خدمت امام صادق (ع) مشرف شدند حضرت قبل از آنکه مسأله ای را بپرسند فرمودند: هر کس مالی را از راه های غیر مشروع به دست آورده خداوند متعال آن مال را در راه های حرام و بیهوده ای تباه می سازد که نفعی به او تداشته باشد عرض کردند ما معنای سخنان شما را نفهمیدیم حضرت به فارسی فرمودند : « از باد آید به دم شود» [ باد آورده را باد خواهد برد] . [12]
2-6-2)اگردر راه های خوب هم صرف شود علاوه بر این که پاداش ندارد. مسئولیت و گناه هم دارد.
سؤال: آیا پول حرام را می شود به فقراء داد؟
جواب: تصرف در مال حرام ، حرام است . [ زیرا در اموال دیگران هم تصرف بدون رضایت آنان حرام است و در تأخیر پرداخت نیز معصیت کرده است][13]
پیامبر اکرم (ص) می فرماید : « مَن اَکتَسَبَ مالاً حَرامً لَم یُقبَل الله مِنهُ صَدَقَةٌ و لا عِتقاً و لا حَجاً و لا اِعتماراً و کَتَبَ الله عَزَّوَجَلَ لَهُ بِعَدَدِ اَجرِ ذلکَ اَو زلرا». « هر کس مالی را از راه حرام بدست آورد خداوند هیچ صدقه ،آزاد کردن بنده ، حج و عمره ای را از او نمی پذیرد و به مقدار پاداش آنها برای او گناه نوشته می شود».
پیامبر اکرم (ص) می فرماید : « لا تَکسَِبُ العَبدُ مالاًو حراماًوَ یَتَصَّدَقُ مِنهُ فَیُوجَرَ عَلَیهِ وَلا یُنفِقُ مِنهُ فَیُبارَکُ لَهُ فیهِ وَ لا یَترُکُهُ خَلفَ ظَهرِهِ الّا کانَ زادَهُ الی النّار».
« مالی را شخصی از راه حرام بدست نمی آورد و صدقه نمی دهد که اجر و پاداش داشته باشد و انفاقی که موجب خیر و برکت باشد ندارد و آن چه برای پس از خود به بار نمی آورد سرمایه جهنم اوست.» [ چون زمینه گناه دیگران را فراهم آورده است و یا چون حريالّ دیگران است و در تأخیر آن معصیت بیشتر کرده است.] [14]
3-6-2)گاهی خداوند زمین و آسمان را بر او مسلط می کند. حضرت امام صادق (ع)می فرماید: « مَن کَسَبَ مالاً مِن غَیرِ حِلَّهٍ سَلَّطَ الله عَلَیهِ البِناءُ الماءُ و الطّینَ». « هر کس مالی را از غیر راههای حلال کسب نماید خداوند ساختمان ، آب هوارا بر او مسلط می کند».
حضرت امام صادق (ع) « اِنَّ الله تَبَارَک َ وَ تَعالی بِقاعاً تُسََمَی المُنتَقَمِهَ فَإذا اَعطَی الله عَبداً مالاً لَم یُخرَجُ حَقَّ الله عَزَّوَجَلَ مِنهُ سَلَّطَ اللهُ عَلَیهِ بُقعَهً مِن تلکَ البِقاعَ فَاَتلَفَ ذلکَ المالُ فیها ثُمَّ ماتَ وَ تَرکَها». « به راستی برای خداوند بقعه و ساختمان هایی است که انتقام گیرنده نامیده شده است پس زمانی که خداوند به بنده ای مالی عطا می کند و او حقّ خداوند ( زکات و انفاق های مستحبی) را از آن مال نپردازد خداوند یکی از آن بقعه ها را براو مسلط می کند پس مالش را درآن صرف[15] نماید و می میرد و آن بقعه و ساختمان می ماند[ و نمی تواند با خود ببرد و در نتیجه سودی به حالش نخواهد داشت ].
4-6-2)سبب فساد نسل می شود.
پیامبر اکرم (ص) می فرماید: « کَسبُ الحَرامُ یَبینُ فی الذُّرّیّةِ». « درآمد حرام [ آثار سوئش] در نسل و ذریه انسان آشکار می شود». [16]
5-6-2)دعاهایش مستجاب نمی شود.
حضرت امام صادق (ع)می فرماید: « إِذا اَرادَ أَحَدُکُم اَن یُستَجابُ لَهُ فَلیُطَیِّبُ کَسبَهُ ». « اگر هر کدام از شما ها بخواهد دعایش مستجاب شود پس باید کسب و درآمدش را پاکیزه قرار دهد».
هر گاه مال حرام به دیگران منتقل شود برای آنان توفیق کار خوب را فراهم نخواهند کرد . نقل است یکی از علماء مریدی داشت که او چیزکی از مال دنیا داشت در حدی که زکات بر او تعلق نمی گرفت روزی پیش شیخ آمد و گفت : زکات مال را برای که بدهم؟ جواب داد : به هر کس دلت می خواهد مرید برفت و نابینایی را در راه دید برهنه و مضطرب ،یک مشت زر به وی داد اتفاقاً روز دیگرمرد نابینا را در همان جا دید که به نابینای دیگر راز می گوید : که دیروز شخصی مشت زر به من داد من به خرابات شدم و شراب خریدم و با فلان مطربه خوردم . مرید همان که اسرار دیروز از نا بینا شنید به اضطراب پیش شیخ ابوالعباس آمد که راز باز گویدپیش از آن که سخن آغاز شود شیخ یک درهم به او داد و گفت : بیرون رو و هر کس پیش آمد بدو ده و آن درم از مزد کلاه دوختن بود مرید بیرون رفت نخست زن فقیری را دید درهم را به او داد و پشت سر او رفت و مرتصد حال او[17] گشت دید زن فقیر به خرابه ای رفت و مرده کبکی را از دامن خود به آنجا انداخت مرید زن فقیر را گفت : این چه رازی است از من پنهان مکن : گفت : هفت روز است خود و بچه هایم چیزی گیر نیاورده و به ذلت سؤال گردن ننهاده ایم به ناچار اصطرار وادارم کرد کبک مرده را از خرابه بردارم با اطفالم سد رمق نمایم حال که این درم را خدا رسانید کبک مرده را بر ما حرام گردید آن را انداختم مرید با نهایت تعجب پیش شیخ آمد و هر دو جریان را به شیخ گفت : شیخ پاسخ داد که حاجت به گفتن تو نبود به یقین بدان که تو معامله با ظالمان و اعوان آن ها میکنی سزاوار است پول آن نابینا در خرابات خمر خورد و آن چه از کسب حلال حاصل شده حتماً به چنین جایی می رسد که از یک زن فقیر و صغیر بچه های او را از مرگ نجات بخشند. [18]
6-6-2)عذاب الهی را در پی خواهد داشت .
پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: « قالَ الله عَزَّوَجَلَ مَن لَم یُبالُ مِن اَی بَابٍ اِکتَسَبُ الدَّینارَ و الَّدرهَمَ لَم أبَالِ یََومَ القیامة ِ مِن اَی ِّ اَبوابِ اَلنّارِ اَدخَلتُهُ». خداوند عزوجل می فرماید: « هر کس برایش مهم نباشد که از چه راهی در آمد کسب می کند من هم برایم مهم نیست که او را از چه دربی از درب های جهنم داخل نمایم ». [19]
[1] - محمد وحیدی،درآمدهای حلال و حرام ، انتشارات سنابل ، 1386،ص 371
[2] - همان ص 372
[3] - محمد وحیدی،درآمدهای حلال و حرام ، انتشارات سنابل ، 1386،ص 372
[4] - همان ، ص 373
[5] - محمد وحیدی،درآمدهای حلال و حرام ، انتشارات سنابل ، 1386،ص 373
[6] - همان ،ص 374
[7] - محمد وحیدی،درآمدهای حلال و حرام ، انتشارات سنابل ، 1386،ص 374
[8] - محمد وحیدی،درآمدهای حلال و حرام ، انتشارات سنابل ، ، ص 375
[9] -همان، ص 375
[10] - همان ، ص 376
[11] - محمد وحیدی،درآمدهای حلال و حرام ، انتشارات سنابل ، 1386،ص 376
[12] - همان ، ص 26
[13] - محمد وحیدی،درآمدهای حلال و حرام ، انتشارات سنابل ، 1386، ص 26
[14] همان ،ص27
[15] - همان ، ص 27
[16] - محمد وحیدی،درآمدهای حلال و حرام ، انتشارات سنابل ، 1386،ص28
[17] - محمد وحیدی،درآمدهای حلال و حرام ، انتشارات سنابل ، 1386،ص29
[18] - همان، ص 29
[19] - همان ، ص29
به مناسبت روز خانواده، همایش سبک زندگی اسلامی در تاریخ 95/7/8 در سالن هلال احمر سمنان برگزار می گردد. این همایش به همت حوزه علمیه عصمتیه سمنان سطح دو و سطح سه و همچنین حوزه ی صادقیه برادران برگزار می گردد.